Time does not bring relief; you all have lied
Who told me time would ease me of my pain!
I miss him in the weeping of the rain
I want him at the shrinking of the tide.
Edna St. Vincent Millay

Ο θάνατος και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι από τα πιο έντονα φορτισμένα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου. Από τη μέρα που γεννιόμαστε γνωρίζουμε ότι κάποια μέρα θα πεθάνουμε και ότι τα αγαπημένα μας πρόσωπα θα φύγουν από τη ζωή. Αυτή όμως η πληροφορία ποτέ δεν μας προετοιμάζει για το γεγονός αυτό καθ’ αυτό. Ο θάνατος είναι ένα αναμενόμενο γεγονός στο κύκλο ζωής του κάθε ανθρώπου, όμως ο τρόπος του θανάτου, η σχέση που είχαμε με το πρόσωπο που φεύγει, καθώς και οι δικές μας αντιλήψεις και προκαταλήψεις σχετικά με το θάνατο επηρεάζουν το πως θα βιώσουμε αυτή την απώλεια.

Λίγα λόγια το θρήνο και το πένθος

Ο θρήνος είναι μια περίπλοκή διεργασία και σίγουρα δεν είναι αρρώστια. Δεν τον «ξεπερνάμε», ούτε «συνερχόμαστε» από το θρήνο, επιστρέφοντας σε ένα παλιό γνώριμο τρόπο ζωής. Παλιά οι συγγενείς και οι φίλοι, φρόντιζαν τον άρρωστο και ήταν εκεί τις τελευταίες του στιγμές. Πια τη φροντίδα αυτή την αναλαμβάνουν ειδικοί και ο χώρος είναι ένα νοσοκομείο. Ομοίως, ο πενθών συχνά βιώνει μόνος του τον θρήνο και οι τελετουργίες που αφορούν τον «αποχαιρετισμό» απλοποιούνται και δεν προσφέρουν καμία ανακούφιση και στερούνται νοήματος.

Ο θρήνος είναι μια μακροχρόνια δυναμική διεργασία με πολλές επιπτώσεις στη ζωή μας και χρειάζεται να τη σεβαστούμε και της δώσουμε χρόνο. Βιώνοντας όλες τις φάσεις του πένθους δίνουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας να προσαρμοστούμε στην απώλεια και να την «εντάξουμε» στη ζωή μας.

Συχνά μια απώλεια γίνεται η αφορμή να αναδυθούν παλιά θαμμένα τραύματα για απώλειες που δεν επεξεργαστήκαμε. Έντονα θαμμένα συναισθήματα που σχετίζονται με απώλειες, μπορεί να συνδέονται με μετέπειτα φοβίες και κρίσεις πανικού, καθώς και χρόνια κατάθλιψη.

Αντιδράσεις απέναντι στο θρήνο

Ο πενθών μπορεί να είναι ανήσυχος, να νιώθει μοναξιά, θλίψη, θυμό  -για τη ζωή, την τύχη, τον Θεό, ενοχές, φόβο (συναισθηματικές αντιδράσεις), να είναι σε σύγχυση, να έχει την ψευδαίσθηση της παρουσίας του ατόμου που πέθανε, αδυναμία συγκέντρωσης (νοητικές αντιδράσεις), μπορεί να απομονώνεται, να έχει ξεσπάσματα θυμού και κλάματος, νευρικότητα, διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή (αντιδράσεις συμπεριφοράς), να έχει δύσπνοια, λαχάνιασμα και συχνούς αναστεναγμούς, ναυτία και αίσθηση κενού (σωματικές αντιδράσεις). Αυτές είναι κάποιες ενδεικτικές αντιδράσεις, όμως διαφέρουν από άτομο σε άτομο.

Φάσεις κατά τη διάρκεια του πένθους

Στην αρχή μπορεί να υπάρχει άρνηση και απομόνωση. Το άτομο μπορεί να αρνείται να αποδεχτεί το γεγονός και να νιώθει ασφαλείς όταν απομονώνεται. Υπάρχει η φάση της αποδοχής της απώλειας, όχι μόνο γνωστικά αλλά και συναισθηματικά που ακολουθείται από, μια φάση έντονου θυμού, όταν αρχίζει να αποδέχεται και να βιώνει τον πόνο. Είναι σημαντικό να αντέξει να τον βιώσει και όχι να τον πνίξει.

Σιγά σιγά έρχεται η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα χωρίς το άτομο που έχει χαθεί. Τέλος, είναι η φάση «αναδόμησης» της σχέσης με το άτομο που πέθανε. Μια σχέση που νοηματοδοτεί το θάνατο και μας επιτρέπει να ζούμε. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλές συνθήκες που επηρεάζουν τον θρήνο (ποιο ήταν το άτομο που πέθανε, τι σχέση είχαμε μαζί του, συνθήκες θανάτου, υποστηρικτικό μας δίκτυο).

Μπορούμε να θρηνούμε το ίδιο άτομο ο καθένας με τον ιδιαίτερο, προσωπικό του τρόπο, αλλά και ο καθένας μπορεί να θρηνεί διαφορετικές απώλειες.

Διαφορές επεξεργασίας της απώλειας παιδιών και ενηλίκων

Επίσης, είναι σημαντικό ότι υπάρχουν διαφορές στην επεξεργασία της απώλειας και του θρήνου στα παιδιά, σε σχέση με τους ενήλικες. Θα πρέπει να τα ενημερώνουμε, πάντα με ένα τρόπο σύμφωνα με την ηλικία τους και να συντονιζόμαστε σχετικά με το πόσο και τι θέλουν να ακούσουν. Να τα ενθαρρύνουμε να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, αλλά να αντέχουμε και τη σιωπή. Είναι σημαντικό για αυτά να διατηρούμε την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου που έφυγε, χωρίς ωραιοποιήσεις και υπερβολές. Τέλος, εμείς λειτουργούμε σαν πρότυπα για τα παιδιά, η δική μας συμπεριφορά θα αποτελέσει τον «οδηγό» για τη δική τους.

 Πότε χρειάζεται ο πενθών τη βοήθεια ενός ειδικού

• Όταν υπάρχει παρατεταμένη απουσία οποιασδήποτε αντίδρασης
• Όταν υπάρχει κατηγόρια και «χρέωση» για την απώλεια
• Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
• Έντονα ξεσπάσματα συμπεριφοράς
• Ταύτιση με τον εκλιπόντα ή/και αυτοκτονικές σκέψεις
• Παρατεταμένες σωματικές διαταραχές.

Μετά από μια απώλεια δεν είμαστε πια οι ίδιοι, αλλάζουμε, μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε. Ο πόνος σταδιακά μειώνεται καθώς και η συχνότητα που τον βιώνουμε. Δεν είναι κάτι μετά το οποίο γυρνάμε πίσω, αλλά κάτι που μαθαίνουμε να ζούμε μ’ αυτό. Φιλοσοφώντας γύρω από το θάνατο, μαθαίνουμε πιο πολλά για τη ζωή και για την κληρονομία που κουβαλάμε.

Έρα Μουλάκη
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

Πηγές:

• Μέριμνα Εταιρία για τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών στην Αρρώστια και στο θάνατο
• «Το πένθος στη ζωή μας» Δανάη Παπαδάτου, εκδόσεις Μέριμνα, 1998
• «Η Χρονιά της Μαγικής Σκέψης» Τζοάν Ντίντιον, εκδόσεις Κέδρος , 2011

Περίληψη: Παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2003 η Τζοάν Ντίντιον είδε τον άντρα της Τζον Γκρέγκορι Νταν να σωριάζεται στο πάτωμα την ώρα του δείπνου. Οι γιατροί δεν κατάφεραν να τον σώσουν, η καρδιά του συζύγου της τον πρόδωσε. Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτά, ένας ευτυχισμένος γάμος σαράντα ετών έφτασε στο τέλος του, ένα τέλος βίαιο, άδοξο, αναπάντεχο.

Οι New York Times έγραψαν ότι είναι «ένα ανεξίτηλο πορτρέτο της απώλειας». Με ένα ήρεμο και ταυτόχρονα δυναμικό τρόπο αφηγείται βήμα προς βήμα την προσωπικής της πορεία μέσα στο πένθος.

TAGS: βοήθεια για πένθος • πένθος • φάσεις πένθους • ψυχολογία και θάνατος